Azərbaycandan JF-17 “Blok III” həmləsi: Türkiyə kilit rolunu oynaya bilər

Artıq Pakistan-Çin birgə istehsalı olan JF-17 döyüş təyyarəsinin ən güclüsü olan “Blok III” versiyası Azərbaycan HHQ-nin inventarındadır. İnventarda yer alan bu təyyarə Türkiyə üçün də çox əhəmiyyətli bir qapı aça bilər. Mütəxəssislər bu qənaətdədirlər ki, JF-17-lərə əlavə oluna biləcək mümkün Türkiyə istehsalı sursatlar Ankara-Bakı-İslamabad üçbucağında yeni və kritik dövrə start verə bilər.

Bu yaxınlarda Azərbaycanda mühüm müdafiə sənayesi sərgisi keçirilib. Proses mətbuatda Türkiyə şirkətləri və orada əldə etdikləri uğurlu işlər baxımından oxunsa da, əslində gözdən qaçırılmaması lazım olan başqa bir kritik məsələ də var. Tədbir zamanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycanın Pakistandan sifariş etdiyi JF-17 “Blok III” döyüş təyyarəsinə də yaxından baxıb. Bu təyyarənin tezliklə Azərbaycan inventarına daxil olacağı artıq məlum idi. Bu gün üzərində dayanacağımız məsələ Türkiyənin yerli/milli imkanlarla inkişaf etdirdiyi sistem və sursatların bu təyyarələrə əlavə edilməsi imkanlarıdır.

Hələlik rəsmi açıqlama olmadığı üçün ehtimal deyirik. Bununla belə, həm “Blok II”, həm də “Blok III”də istifadə edilən Türkiyə sistemləri üçün oxşar yol xəritəsinin təqib ediləcəyi ilə bağlı verilən siqnallar diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Bəs Pakistanla Çinin birgə istehsal etdiyi və tezliklə Azərbaycanın istifadə edəcəyi döyüş təyyarəsi Türkiyə üçün nə deməkdir? Müdafiə sənayesi araşdırmaçısı Ahmet Alemdar bu suala cavab verib.

JF-17 döyüş təyyarəsinin xüsusiyyətləri

Məsələnin mahiyyətinə varacağıq, amma əvvəlcə sözügedən döyüş təyyarəsi ilə bağlı bəzi təfərrüatlar verək. JF-17 döyüş təyyarəsi Pakistan və Çin arasında birgə inkişaf və istehsal fəaliyyəti nəticəsində yaradılıb. Bu təyyarələr Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinin (HHQ) müasir döyüş təyyarələri parklarında xidmət edir. JF-17 döyüş təyyarəsi layihəsi 2000-ci illərin əvvəllərinə təsadüf etsə də, proses zamanı əhəmiyyətli təkmilləşdirmələr aparıldı və bu gün ən son məhsul olan “Blok III” səviyyəsinə çatdırıldı.

Bu təyyarələr xüsusilə Afrika, Yaxın Şərq və Cənubi Asiyada keçirilən tenderlərdə sərfəli bir alternativ kimi seçildi. Lakin məlum olduğu kimi, son illər dünyada Çin mənşəli məhsullara qarşı müqavimət var. Bu, layihənin ən vacib zəif nöqtələrindən biridir. Lakin bu onu inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün uyğun həll yolu olmaq imtiyazından məhrum etmir.

Azərbaycan niyə JF-17 “Blok III” almaq istəyir?

Alemdar deyir ki, bunun bir çox səbəbi var. JF-17 “Blok III” seriyadakı ən əhəmiyyətli təkmilləşdirmələrə malikdir. Ən əhəmiyyətli fərqlərdən biri AESA radarıdır. Alemdar qeyd edir: “Beləliklə, “hava-hava” döyüşlərində hədəf aşkarlama və izləmə qabiliyyəti xeyli artıb”. O, sözlərinə belə davam edir:

“Bundan əlavə, “Blok III” PL-15 kimi daha təkmil uzun mənzilli “hava-hava” raketlərindən istifadə edə bilər. O, pilotların situasiya haqqında məlumatlılığını artıran tam rəqəmsal kokpitə və daha təkmil avionik sistemlərə malikdir. Radioelektron mübarizə qabiliyyətləri baxımından da seçilən bir təyyarədir. Nəhayət, onu da qeyd etməliyik ki, “Blok III” üçün əvvəlkindən daha güclü mühərrik istifadə edilib.

Azərbaycan HHQ modernləşdirmə üçün xeyli vəsait ayırıb. Münaqişənin birmənalı şəkildə bitməməsi və regionda təhlükəsizlik vəziyyətinin sürüşkən olması yeni ehtiyaclar doğurur. Türkiyədən “Su-25 Laçın” modernizasiya xidməti və “Bayraktar Akıncı” zərbə tipli Pilotsuz Uçuş Aparatının (PUA) tədarükü də bunun bir yansıması idi.

Bakı administrasiyası hava üstünlüyünü gücləndirmək üçün müasir park yaratmaq niyyətindədir. Yeni nəsil texnologiyaları özündə cəmləşdirən və həm “hava-hava”, həm də “hava-yer” missiyalarında effektiv şəkildə istifadə edilə bilən platforma... Bu nöqtədə “Blok III” potensial həll yolu kimi uzun müddətdir müzakirə mövzusudur.

Bu məqamda nəzərdən qaçırılmaması lazım olan başqa bir detal var. Azərbaycanın problem yaşadığı Ermənistanın güclü diasporu qərb mənşəli təyyarənin tədarükü və texniki xidmətində müxtəlif çətinliklər yarada bilər. JF-17-nin Çin və Pakistandan olması həm də daha az diplomatik məhdudiyyətlər deməkdir”.

JF-17-yə Türkiyə istehsalı olan sursatlar əlavə edilə bilərmi?

Pakistan və Türkiyə arasında müdafiə sənayesi sahəsində əməkdaşlıq hamıya məlumdur. Təbii ki, Türkiyənin JF-17 döyüş təyyarələri üçün hazırladığı sursatların inteqrasiyası maraq doğurur. Təbii ki, bu məqamda ilk növbədə bunu qeyd etmək lazımdır. Bu həm siyasi, həm də hərbi qərardır. Bu səbəbdən Alemdar hələlik yalnız bir çərçivə cızır və fikirlərini “hər hansı bir şərh olmayacağı” gözləntisi ilə izah edir.

ASELSAN tərəfindən imzalanmış ASELPOD hədəfləmə podu artıq JF-17 döyüş təyyarəsinin əvvəlki versiyalarında istifadə olunur. “Gökdoğan” və “Bozdoğan” “hava-hava” raketlərinin inteqrasiyası gündəmdədir. Alemdar qeyd edir ki, Azərbaycan JF-17 “Blok III” alacaqsa, həm özü istehsal etdiyi, həm də inventarında olan sursatların inteqrasiyasını istəməsi çox normal olar:

“Məsələn, ROKETSAN ilə birgə inkişaf və istehsal layihəsi ilə yaradılacaq ağıllı sursatları inteqrasiya etmək istəyə bilərlər. Onlar həmçinin “Çakır”, “Teber” və hətta SOM kimi tədarük etdikləri sursatları inteqrasiya edərək, əməliyyat imkanlarını artıra bilərlər. Bu kontekstdə həyata keçiriləcək inteqrasiyalar Türkiyənin təkcə Azərbaycana deyil, həm də JF-17 istifadəçilərinə sursat və alt sistemlər ixracına yol aça bilər.

Düşünürəm ki, bu vəziyyət Pakistanın da xeyrinə olacaq. Çünki bu yolla onlar öz təyyarələrində NATO standartlarına uyğun döyüş sursatlarından istifadə edə biləcəklər. Bu da onların ixracda əllərini gücləndirəcək. Bu günə qədər JF-17-lərə əlavə edilən Türkiyə istehsalı sistemləri nəzərə alsaq, gözlənti Çinin də oxşar yolu tutacağı və etiraz etməyəcəyidir.

Fikrimcə, Çin Azərbaycanın JF-17-lərində Türkiyə istehsalı sursatların istifadəsi ilə bağlı araşdırmalara qarşı çıxmayacaq. Türkiyə-Azərbaycan istehsalı olan döyüş sursatları Azərbaycanın JF-17 “Blok III” təyyarələrində istifadə oluna bilər. Bütün bunları bir araya toplayanda, Türkiyə-Azərbaycan-Pakistan xəttində son dərəcə güclü bir birlik görürük. Bu, təkcə sülh dövründə deyil, müharibə dövründə də keçərli görünür. Bu sahədə üç ölkənin birliyi daha yaxından izlənilməyə layiqdir”.

Ordu.az